28 lutego 2019 r. ruszył projekt „e-Puszcza. Podlaskie cyfrowe repozytorium przyrodniczych danych naukowych” dofinansowany ze środków Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Będzie to jedno z najnowocześniejszych repozytoriów naukowych w Polsce. Będą mogli z niego korzystać naukowcy na całym świecie. Na specjalnej platformie internetowej gromadzone będą dane i informacje dotyczące przyrody Puszczy Białowieskiej np. trójwymiarowe skany czaszek żubrów oraz unikalne okazy roślin, grzybów, owadów, a także specjalistyczne mapy czy filmy z wideopułapek. Z platformy wiedzę czerpać będą mogli wszyscy miłośnicy przyrody, szczególnie pasjonaci Puszczy Białowieskiej.
Liderem przedsięwzięcia jest Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauki (IBS PAN) w Białowieży, a parterami dwie jednostki Politechniki Białostockiej: Zamiejscowy Wydział Leśny w Hajnówce (ZWL PB) oraz Centrum Komputerowych Sieci Rozległych (CKSR). Wartość projektu finansowanego z Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa to prawie 8 mln złotych.
Od kilkunastu lat coraz więcej danych, w tym także naukowych, trafia do internetu i właśnie tam poszukują ich użytkownicy. Coraz większą wagę przywiązuje się także do udostępniania danych naukowych społeczeństwu. Jest to również związane z ogólnoświatowym trendem polegającym na włączaniu społeczeństwa do procesu naukowego (tzw. citizen science).
W ostatnich latach zmieniły się także wymogi stawiane naukowcom – coraz większa liczba czasopism naukowych wymaga udostępnienia danych wraz z momentem opublikowania treści artykułu. Dlatego naukowcy poszukują możliwości zamieszczenia danych naukowych w repozytoriach danych. Otwierania dostępu do danych badawczych oczekują od naukowców rządy i instytucje odpowiedzialne za finansowanie nauki w USA i Europie, w tym także Komisja Europejska. Bezpieczna archiwizacja i otwarte udostępnianie danych stają się kluczowymi elementami rozwoju naukowego oraz gospodarczego, zgodnie z ideą inteligentnego rozwoju.
Założeniem projektu „e-Puszcza” jest stworzenie platformy wspierającej rozwój otwartej i nowoczesnej nauki w oparciu o rozwój otwartego oprogramowania. W ramach planowanego projektu powstanie platforma gromadząca różnego rodzaju dane dotyczące Puszczy Białowieskiej i jej regionu. Część danych będzie wstępnie przetwarzana dzięki narzędziom GIS (system informacji geograficznej), poprzez uzupełnienie istniejących map pokazujących rozmieszczenie gatunków czy lesistość itp. W ramach projektu powstaną dwie pracownie skanowania z bardzo nowoczesnym sprzętem – między innymi skanerami 3D i mikrotomografem.
Naukowcy IBS PAN oraz ZWL PB zgromadzili ogromny zasób danych, który przez wiele lat był archiwizowany, głównie w postaci analogowej. Dostęp do tych informacji jest ograniczony, ta sytuacja ulegnie znacznej poprawie dzięki realizacji projektu. Założeniem jest również upublicznienie cennych danych pochodzących od osób fizycznych, które chciałyby się nimi podzielić bez utraty posiadanych zasobów.
Nowo pozyskiwane dane będą udostępniane stopniowo, po ich opublikowaniu w tekstach naukowych. W niektórych wypadkach dane pozostaną zamknięte lub w wersji prezentacyjnej – dla ogółu społeczeństwa uogólnione zostaną dane lokalizacyjne (dotyczyć to będzie głównie danych wrażliwych przyrodniczo, dotyczących gatunków chronionych i miejsc ich bytowania). Takie dane będą udostępniane, w ramach współpracy naukowej, innym ośrodkom naukowym lub instytucjom zajmującym się ustawowo ochroną przyrody. Dostęp do tych danych będzie wymagał weryfikacji odbiorcy.
Platforma internetowa „e-Puszcza” poprawi jakość badań poprzez dostęp do istniejącej wiedzy i jej efektywniejsze użycie. Udostępnione dane będą dotyczyły głównie Puszczy Białowieskiej i pozwolą na lepsze poznanie jedynego polskiego obszaru przyrodniczego wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Środowisko naturalne Puszczy Białowieskiej ulega obecnie dynamicznym zmianom, które dotychczas nie występowały lub przebiegały znacznie wolniej, dlatego istotne staje się zachowanie wszystkich danych o dotychczasowym stanie funkcjonujących ekosystemów.
Portal ten będzie również funkcjonował w tłumaczeniu na język rosyjski i białoruski (wersje polska i angielska będą wersjami podstawowymi), dzięki czemu w przyszłości możliwe będzie dołączenie zasobów dotyczących białoruskiej części Puszczy Białowieskiej.
Repozytorium „e-Puszcza” to:
– otwarte dla wszystkich, specjalistyczne dane naukowe o Puszczy Białowieskiej
– otwarte oprogramowanie, które będzie mogło być ponownie wykorzystane przez inne jednostki
– platforma internetowa włączająca pasjonatów w badania naukowe
– dwie pracownie skanowania, w tym jedna z najnowocześniejszym mikrotomografem
– rozwój nauki
– rozwój badań o Puszczy Białowieskiej
