Lata 2004-2009

1. Przebieg inwentaryzacji wilka i rysia w Polsce w latach 2000-2009

Program inwentaryzacji wilka i rysia w Polsce prowadzony jest nieprzerwanie od 2000 roku. Wykonawcami prac terenowych są służby nadleśnictw i parków narodowych, koordynacją prac oraz analizą danych zajmuje się Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży przy współudziale Stowarzyszenia dla Natury „Wilk” w Twardorzeczce oraz Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Celem programu jest określenie rozmieszczenia populacji oraz oszacowanie liczebności wilka i rysia w Polsce, a także śledzenie zmian tych parametrów w kolejnych latach.

W ciągu dziewięciu lat realizacji programu inwentaryzacji zebrano ponad 28 tysięcy informacji dotyczących wilków i rysi (obserwacje bezpośrednie, tropy, obserwacje młodych, rejestracja wycia wilków, miejsca rozrodu, ofiary) z całego obszaru występowania tych gatunków w Polsce. Uzyskane dane w większości pochodziły z północno-wschodniej, wschodniej oraz południowej Polski (RDLP Olsztyn, Białystok, Lublin, Krosno, Kraków oraz Katowice), gdzie drapieżniki występują w większych populacjach. W pozostałej części Polski drapieżniki odnotowywane były mniej licznie, aczkolwiek obserwowano sukcesywny wzrost informacji potwierdzających obecność wilków w ostatnich dwóch latach programu. W tym samym czasie rejestrowano również informacje negatywne (brak stwierdzeń), dzięki którym możliwe było przedstawienie pełnego obrazu bieżącego rozmieszczenia obu gatunków w Polsce.

Informacje na temat wielkości materiałów zebranych w poszczególnych latach oraz ich przestrzennego rozmieszczenia przedstawiono w poniższych tabelach:

W celu przestrzennego przedstawienia oraz oszacowania liczebności drapieżników w poszczególnych latach inwentaryzacji wszystkie nadesłane dane wprowadzono do bazy komputerowej i poddano analizie przestrzennej przy zastosowaniu narzędzi GIS. Celem tych analiz było rozróżnienie poszczególnych watah wilków i rodzin rysi lub pojedynczych osobników, określenie wielkości grup, a następnie oszacowanie wielkości populacji w poszczególnych rejonach i w skali całej Polski.

Szacunkową liczebność populacji wilka i rysia w kolejnych latach przedstawia poniższa tabela:

Wartości minimalne opare są wyłącznie na danych przesłanych przez nadleśnictwa i parki narodowe w ostatnim sezonie, Wartości maksymalne obejmują równeż te nadleśnictwa i parki, które nie nadesłały danych w danym sezonie; dla tych terenów przyjęto liczbę wilków z poprzedniego sezonu.

2. Inwentaryzacja dużych drapieżników w sezonach 2007/2008 oraz 2008/2009 (od 1 kwietnia 2007 do 31 marca 2009)

Do 31 grudnia 2009 roku łącznie 297 nadleśnictw i 17 parków narodowych nadesłało informacje o dużych drapieżnikach z sezonów 2007/2008 oraz 2008/2009. Obecność wilków stwierdzono w 107 nadleśnictwach i 10 parkach, natomiast obecność rysi odnotowano w 44 nadleśnictwach i 10 parkach narodowych

Nadleśnictwa i parki narodowe, które nadesłały dane z tropień zimowych i całorocznego monitoringu wilka i rysia w sezonach 2007/2008 oraz 2008/2009	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie wilka w sezonach 2007/2008 oraz 2008/2009	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie rysia w sezonach 2007/2008 oraz 2008/2009

3. Liczebność drapieżników

Liczebność krajowej populacji wilka w sezonie 2007/2008 oszacowano na 490-593 osobniki, natomiast w sezonie 2008/2009 na 543-687 osobników. Wartości minimalne zostały oparte tylko o rzeczywiste stwierdzenia wilków i nie uwzględniają obszarów, skąd nie nadesłano danych. Wartości maksymalne obejmują również te nadleśnictwa i parki narodowe, które w danym sezonie nie nadesłały danych. Przyjęto dla nich stan liczebności populacji z lat ubiegłych.

Łącznie w sezonie 2007/2008 wyróżniono 117-129 watah o średniej wielkości 4,8 osobnika/watahę, natomiast w sezonie 2008/2009 – 129-144 watahy, 4,9 osobnika/watahę.

Wilki najliczniej występowały w Karpatach i na Pogórzu Karpackim (około 240-250 osobników), w pozostałych regionach liczebność wilków wahała się od 15 do 100 osobników (większe rozczłonkowanie obszarów). Dzięki systematycznemu nadsyłaniu danych przez nadleśnictwa z zachodniej Polski (RDLP Zielona Góra, Poznań, Piła, Toruń, Szczecin) zweryfikowano lokalizacje wilczych watah wykrytych w poprzednich latach inwentaryzacji i stwierdzono stopniowy wzrost liczebności populacji w tej części kraju (przede wszystkim Bory Dolnośląskie, Bory Tucholskie).
Warte podkreślenia jest także dalsze rozszerzanie zasięgu występowania wilków na Warmii, gdzie potwierdzono ich obecność w Lasach Taborskich.

Rozmieszczenie i liczebność populacji wilka w Polsce w sezonie 2007/2008	Rozmieszczenie i liczebność populacji rysia w Polsce w sezonie 2007/2008	Rozmieszczenie i liczebność populacji wilka w Polsce w sezonie 2008/2009	Rozmieszczenie i liczebność populacji rysia w Polsce w sezonie 2008/2009

Liczbę watah i osobników wilka w Polsce w sezonach 2007/2008 oraz 2008/2009, z podziałem na ważniejsze regiony biogeograficzne, przedstawia poniżej zamieszczona tabela:

Wartości minimalne oparte są wyłącznie na danych przesłanych przez nadleśnictwa i parki narodowe w danym sezonie. Wartości maksymalne obejmują również te nadleśnictwa i parki narodowe, które nie nadesłały danych w danym sezonie, dla tych terenów przyjęto liczbę wilków z poprzedniego sezonu.

1. Inwentaryzacja dużych drapieżników w sezonie 2006/2007 (od 1 kwietnia 2006 do 31 marca 2007)

Do 15 stycznia 2008 roku łącznie 161 nadleśnictw i 7 parków narodowych nadesłało informacje o dużych drapieżnikach z sezonu 2006/2007. Obecność wilków stwierdzono w 43 nadleśnictwach i 5 parkach narodowych, natomiast obecność rysi odnotowano w 20 nadleśnictwach i 6 parkach narodowych. Większość nadesłanych danych pochodziła z RDLP Krosno, Lublin, Piła i Zielona Góra, pozostałe regionalne dyrekcje w mniejszym stopniu zaangażowały się w program inwentaryzacji.

Nadleśnictwa i parki narodowe, które nadesłały dane z tropień zimowych i całorocznego monitoringu wilka i rysia w sezonie 2006/2007	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie wilka w sezonie 2006/2007	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie rysia w sezonie 2006/2007

2. Liczebność drapieżników

Liczebność krajowej populacji wilka oszacowano na 384-598 osobników. Wartość minimalna została oparta tylko o rzeczywiste stwierdzenia wilków i nie uwzględnia obszarów skąd nie nadesłano danych. Wartość maksymalna obejmuje również te nadleśnictwa i parki narodowe, które w sezonie 2006/2007 nie nadesłały danych. Przyjęto dla nich stan liczebności populacji z lat ubiegłych.

Oszacowana liczebność wilka jest niższa od wyników otrzymywanych w latach poprzednich i prawdopodobnie zaniża liczebność krajowej populacji wilka. Wynika to przede wszystkim z mniejszego zaangażowania części nadleśnictw położonych w obszarach stałego występowania wilka (RDLP Olsztyn, Białystok i Kraków). Dzięki danym przekazywanym przez nadleśnictwa z RDLP Zielona Góra, Szczecinek i Piła wykazano obecność kilku izolowanych wilczych watah w zachodniej Polsce.

Łącznie w sezonie 2006/2007 wyróżniono 101-124 watahy o średniej wielkości 5 osobników/watahę.

Informacje uzyskane z nadleśnictw i parków narodowych w sezonie 2006/2007 pozwoliły na wykrycie co najmniej 128 rysi. Podobnie jak w przypadku wilków jest to wartość dużo niższa od uzyskiwanych w latach poprzednich (150-200 osobników), czego główną przyczyną jest niekompletność otrzymanych danych. Dane te nie pozwoliły zatem na oszacowanie ogólnej liczebności rysi w Polsce w sezonie 2006/2007.

Rozmieszczenie i liczebność populacji wilka w Polsce w sezonie 2006/2007	Rozmieszczenie i liczebność populacji rysia w Polsce w sezonie 2006/2007

1. Przebieg inwentaryzacji dużych drapieżników w sezonie 2005/2006 (od 1 kwietnia 2005 do 31 marca 2006)

Do 1 września 2006 roku łącznie 166 nadleśnictw i 11 parków narodowych nadesłało informacje z sezonu 2005/2006. Większość uzyskanych informacji pochodziła z RDLP Lublin, Poznań, Zielona Góra, Toruń i Piła. W pozostałych Regionalnych Dyrekcjach wsparcie dla programu inwentaryzacji było znacznie niższe. Obecność wilka na administrowanym terenie potwierdziło 48 nadleśnictw i 7 parków narodowych, natomiast rysia – 24 nadleśnictwa i 7 parków narodowych.

Nadleśnictwa i parki narodowe, które nadesłały dane z tropień zimowych i całorocznego monitoringu wilka i rysia w sezonie 2005/2006	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie wilka w sezonie 2005/2006	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie rysia w sezonie 2005/2006

2. Liczebność drapieżników

Wielkość krajowej populacji wilka w sezonie 2005/2006 oszacowano na 426-571 osobników, a rysia na min. 128 osobników (ryciny na lewo). Liczby te odbiegają nieco od wartości uzyskiwanych w latach poprzednich. Głównym tego powodem było małe zaangażowanie nadleśnictw z niektórych obszarów Polski (RDLP Białystok, Olsztyn, Krosno, Kraków). Dzięki systematycznemu nadsyłaniu danych przez nadleśnictwa z zachodniej Polski (RDLP Zielona Góra, Poznań, Piła, Toruń) potwierdzono lokalizacje i stabilizację występujących tam izolowanych populacji wilków.

Rozmieszczenie i liczebność populacji wilka w Polsce w sezonie 2005/2006	Rozmieszczenie i liczebność populacji rysia w Polsce w sezonie 2005/2006

3. Potencjalna wielkość populacji wilka oszacowana na podstawie danych z lat 2000-2006

Dane z inwentaryzacji posłużyły również do określenia wybiórczości środowiskowej wilka oraz oszacowania potencjalnej liczebności tego gatunku w Polsce (rycina na lewo). Zastosowanie narzędzi GIS pozwoliło na wielokierunkowe przeprowadzenie analiz przestrzennych z wykorzystaniem danych dotyczących użytkowania terenu (CORINE Land Cover 2000), zagęszczenia kopytnych, gęstości infrastruktury drogowej oraz historycznego rozmieszczenia wilka w Polsce.

Częstotliwość stwierdzeń występowania wilka w określonym typie użytkowania terenu pozwoliła na wyprowadzenie modelu umożliwiającego wytypowanie środowisk najchętniej zasiedlanych przez wilki oraz wskazania potencjalnych obszarów spełniających wymagania siedliskowe tego gatunku. Wykazano, że oprócz dominującego typu użytkowania, jakim są zwarte kompleksy leśne, istotny wpływ na występowanie wilków mają także obszary podmokłe, zabagnione oraz w bliskim sąsiedztwie wód płynących i stojących.

Powierzchnie wytypowanych obszarów oraz wielkość populacji wilka we wschodniej Polsce były podstawą do oszacowania potencjalnej liczebności wilka w pozostałej części kraju. Stwierdzono, że ogółem w Polsce, w rozległych kompleksach leśnych wraz z przyległymi obszarami podmokłymi, może występować od 1400 do około 1800 osobników. Zatem warunki środowiskowe w naszym kraju umożliwiałyby bytowanie co najmniej 2-krotnie liczniejszej populacji wilka niż stwierdzona obecnie.
Wyniki wykazały, iż najwięcej obszarów dogodnych dla wilków znajduje się w północno-zachodniej i zachodniej Polsce. Obecnie tereny te zasiedlone są jedynie przez nieliczne izolowane populacje tych drapieżników (ok. 25 osobników).

Potencjalne liczby wilków w kompleksach leśnych północno-wschodniej, wschodniej i południowej Polski (ok. 630 osobników) są niewiele wyższe od rzeczywistych wartości uzyskanych w programie inwentaryzacji (ok. 530 osobników). W przyszłych latach liczniejszych populacji wilków należałoby się spodziewać w Lasach Napiwodzko-Ramuckich, Puszczy Piskiej i okolicach. Największym kompleksem leśnym północno-wschodniej Polski wciąż niezasiedlonym przez duże drapieżniki pozostaje Puszcza Biała. Najmniej miejsc do zasiedlenia przez wilki wykazano w centralnej i południowo-zachodniej Polsce (potencjalnie ok. 300 osobników). Powodem takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim niska lesistość tych terenów i silne rozdrobnienie kompleksów leśnych.
Uzyskane wyniki zostały dodatkowo zweryfikowane pod kątem dostępności zasobów pokarmowych wyrażonych w biomasie kopytnych na jednostkę powierzchni (kg/km2). Brak wilków w lasach zachodniej Polski wynika z trudności migracji tego gatunku, spowodowanych niską lesistością, intensywną zabudową oraz zbyt gęstą siecią dróg (powyżej 0.2 km/km2) w centralnej Polsce.

Do 22 grudnia 2005 roku łącznie 187 nadleśnictw i 13 parków narodowych nadesłało informacje z sezonu 2004/2005. Obecność wilków stwierdzono w 39 nadleśnictwach i 13 parkach, natomiast obecność rysi odnotowano w 25 nadleśnictwach i 9 parkach narodowych. Tropienia zimowe przeprowadzone zostały tylko przez 8 nadleśnictw i 2 parki narodowe, czego główną przyczyną były niesprzyjające warunki pogodowe (późna zima, gruba pokrywa śniegu).

Nadleśnictwa i parki narodowe, które nadesłały dane z tropień zimowych i całorocznego monitoringu wilka i rysia w sezonie 2004/2005	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie wilka w sezonie 2004/2005	Nadleśnictwa i parki narodowe, na terenie których stwierdzono występowanie rysia w sezonie 2004/2005

2. Liczebność drapieżników

2.1. Wilki

Liczebność krajowej populacji wilka oszacowano na około 630 osobników. Liczba ta oparta jest na danych nadesłanych w analizowanym sezonie 2004/2005, a w przypadku nadleśnictw i parków które nie nadesłały informacji – na danych zpoprzedniego sezonu. W przypadku watah, których terytoria wychodzą poza obszar kraju odpowiednio obniżono liczbę osobników. Na obszarze nadleśnictw i parków narodowych, które nadesłały dane, liczebność wilków oszacowano na około 450 osobników.

Oszacowana liczebność jest nieco niższa od wyników otrzymanych w sezonie 2003/2004 (około 700 osobników). Może to wynikać z niedoszacowania populacji z powodu niewystarczającej liczby danych otrzymanych dotychczas z nadleśnictw (brak informacji z Puszczy Knyszyńskiej, Boreckiej i Rominckiej), jak również wspomnianych wcześniej złych warunków pogodowych zimą. Niemniej jednak, wyniki wskazują na względne ustabilizowanie się populacji wilka na terenie Polski

Ogólna liczba wilczych watah stwierdzonych w Polsce w sezonie 2004/2005 waha się w granicach 114-135, przy czym największą ich liczbę wyróżniono w Karpatach i na Pogórzu Karpackim (około 45 watah) oraz na Roztoczu i w Kotlinie Sandomierskiej (około 25 watah).

Średnia wielkość watahy wyniosła 4,9 osobnika, a największa stwierdzona wataha liczyła 12 osobników.

Najbardziej rozległym zwartym terenem występowania wilków są Karpaty i Pogórze Karpackie, gdzie szacowana populacja liczy obecnie około 230 osobników. Pozostałe obszary, na których stwierdzono wilki są bardziej rozczłonkowane, przez co zamieszkujące je populacje są mniej liczne.

Liczbę watah i osobników wilka w Polsce, z podziałem na ważniejsze regiony biogeograficzne, przedstawia poniżej zamieszczona tabela:

Wartości minimalne oparte są wyłącznie na danych przesłanych przez nadleśnictwa i parki narodowe w danym sezonie. Wartości maksymalne obejmują również te nadleśnictwa i parki narodowe, które nie nadesłały danych w danym sezonie, dla tych terenów przyjęto liczbę wilków z poprzedniego sezonu.

Warte podkreślenia jest wykrycie nieco większej liczby stanowisk wilka w zachodniej Polsce (Puszcza Rzepińska, Lasy Raciborskie, Puszcza Notecka i Bydgoska). Są to jednak stwierdzenia pojedynczych wilków lub izolowanych watah.

2.2. Rysie

Na podstawie informacji uzyskanych z nadleśnictw i parków narodowych liczebność krajowej populacji rysia w sezonie 2004/2005 oszacowano na 178 osobników. W nadleśnictwach i parkach narodowych, które nadesłały dane, liczebność rysi wyniosła 129 osobników (w tym 15 pochodzących z programu reintrodukcji z okolic Puszczy Kampinoskiej).

Największą ostoją rysi pozostają Karpaty i Pogórze Karpackie (około 80 osobników) oraz puszcze Białowieska, Knyszyńska i Augustowska (łącznie około 50 osobników). Pojedyncze rysie obserwowano również w Puszczy Piskiej, Rominckiej i Lasach Gostynińsko-Włocławskich.

Można podejrzewać, iż ze względu na niekompletność otrzymanych danych oraz niską wykrywalność tego gatunku, oszacowana liczebność rysia w Polsce jest zaniżona.