| Czas trwania projektu: | 2011-2014 |
|---|---|
| Status projektu: | Zakończony |
| Kierownik projektu: | dr hab. Andrzej Zalewski |
O projekcie
Projekt Polskie Ostoje Ptaków ma na celu wdrażanie i doskonalenie aktywnej ochrony ptaków wodno-błotnych na obszarach o wysokim znaczeniu przyrodniczym Prowadzony jest w pięciu polskich parkach narodowych: Biebrzańskim, Drawieńskim, Narwiańskim, Słowińskim oraz Parku Narodowym Ujścia Warty. Jego celem jest poprawa warunków siedliskowych oraz ograniczenie presji drapieżnych inwazyjnych gatunków obcych, szczególnie norki amerykańskiej i szopa pracza. Ma on doprowadzić do zwiększenia sukcesu lęgowego ptaków wodno-błotnych, co wpłynie na wzrost liczby ptaków, a przez to na różnorodność biologiczną danych obszarów. Projekt jest finansowany jest ze środków Komisji Europejskiej i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu Life+. Całkowity koszt projektu wynosi 6 879 397,00 zł.
Projekt jest koordynowany przez Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży, a w skład zarządzającego zespołu projektowego w IBS PAN wchodzą:
Koordynator Projektu – dr hab. Andrzej Zalewski
Koordynator Administracyjny Projektu – Władysław Jankow
Koordynator Techniczny Projektu – Agnieszka Niemczynowicz
Działania podjęte w ramach tego projektu mają na celu osiągnięcie następujących celów:
1) Poprawa warunków siedliskowych i wzrost obszaru naturalnych siedlisk niezbędnych do utrzymania populacji ptaków wodno-błotny, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków charakteryzujących się spadkiem wielkości populacji w ostatnich latach. Pozwoli to na zachowanie różnorodności biologicznej na tych terenach.
2) Opracowanie i wdrożenie systemu ograniczania negatywnego wpływu gatunków inwazyjnych, w szczególności norki amerykańskiej i szopa pracza, poprzez:
a) zmniejszenie liczby tych drapieżników oraz ograniczenie ich kolonizacji na danym obszarze
b) opracowanie najbardziej efektywnej metody ograniczenia liczby drapieżników, która pozwoli na prowadzenie monitoringu po stosunkowo niskich kosztach po zakończeniu projektu,
c) aktywną ochronę kolonii lęgowych oraz gniazd ptaków, poprzez ograniczenie liczebności gatunków inwazyjnych, co bezpośrednio przekłada się na zwiększenie sukcesu lęgowego ptaków.
3) Monitorowanie skuteczności działań w celu ustalenia najbardziej skutecznych metod ochrony zagrożonych gatunków ptaków.
4) Ocena wpływu ferm norki amerykańskiej położonych w sąsiedztwie parków narodowych i wypracowanie zasad określających strefy buforowe, w których takie gospodarstwa nie powinny być lokalizowane.
Planowane działania
W ramach projektu zaplanowano następujące działania:
- Odbudowa i utrzymanie biotopów lęgowych ptaków wodno-błotnych przez podjęte koszenia i usuwanie krzewów w miejscach, gdzie ta działania nie są jeszcze prowadzone. Oprócz tego wykup gruntów i przywracanie im wartości lęgowych są planowane w Narwiańskim PN (100 ha) i Biebrzańskim PN (80 ha). W Drawieńskim PN planowane jest usuwanie zakrzaczeń i wykoszenie60 hektarówłąk.
- Kontrola liczebności gatunków inwazyjnych, które mają największy wpływ na sukces lęgowy ptaków (norki amerykańskiej oraz szopa pracza). Norki i szopy będą odławiane do pułapek żywołownych (w celu zminimalizowania wpływu na inne gatunki rodzime). Jednocześnie na podstawie analiz genetycznych oraz przestrzennych technik GIS zostaną określone trasy kolonizacji obszarów parków narodowych przez te drapieżniki.
- Ograniczenie poziomu drapieżnictwa poprzez ograniczenie dostępu drapieżników do kolonii oraz budek lęgowych dla ptaków poprzez zastosowanie ogrodzeń i mocowanie na drzewach kolczatek ograniczających dostęp drapieżników.
- Monitoring skuteczności usuwania drapieżników oraz tempa kolonizacji obszarów chronionych prowadzona z wykorzystaniem pływających tratw w celu rejestracji tropów drapieżników oraz przy użyciu foto-pułapek rejterujących obecność zwierząt.
- Monitoring sukcesu lęgowego ptaków prowadzony poprzez regularne kontrole gniazd. Różne gatunki ptaków lęgowych i ich miejsca lęgowe będą monitorowane w zależności od specyfiki parku. Przyczyny strat w lęgu zostaną określone przy pomocy foto-pułapek poprzez nagrywanie obecności drapieżników w ciągu dnia i nocy.
- Aby określić wpływ lokalizacji ferm norki amerykańskiej na liczebność dziko żyjącej populacji w parkach narodowych zostaną przeprowadzone analizy DNA schwytanych osobników norki amerykańskiej oraz analizy GIS pozwalające na określenie wpływu ferm w aspekcie analizy przestrzennej.
- Różne drogi informacji, w tym strona internetowa, ulotki, współpraca z mediami, i praca w terenie, zostaną wykorzystane w celu zwrócenia uwagi społeczeństwa na problem ochrony ptaków wodno-błotnych i negatywnego wpływu gatunków inwazyjnych.
Oczekiwane wyniki
Poprzez podjęcie konkretnych działań w ramach projektu, oczekujemy iż uda się zachować różnorodność biologiczną terenów chronionych, a także wpłynąć na wzrost liczby gatunków ptaków wodno-błotnych. Dążymy do uzyskania poniższych efektów:
- Wzrost liczby biotopów odpowiednich dla wybranych grup ptaków;
- Zwiększenie sukcesu lęgowego ptaków wodno-błotnych dzięki stworzeniu bezpiecznych miejsc do gniazdowania.
- Zmniejszenie liczebności gatunków inwazyjnych
- Opracowanie metod monitorowania oraz eliminacji gatunków inwazyjnych w parkach narodowych, które będą mogły być zastosowane przy stosunkowo niskich kosztach
- Stworzenie modelu wpływu lokalizacji i wielkości ferm norki amerykańskiej na obecność i funkcjonowanie ptaków w parkach narodowych. Pozwoli to na podjęcie działań mających na celu minimalizację negatywnych skutków tego drapieżnika (np. ograniczenie liczby nowo powstałych gospodarstw), a także umożliwi zastosowanie modelu jako podstawy do dyskusji na temat lokalizacji gospodarstw w otoczeniu innych obszarów chronionych, zarówno w Polsce jak i Europie.
- Bardziej efektywna współpraca parków narodowych z administratorami przyległych terenów w celu zmniejszenia liczby gatunków inwazyjnych.
W projekcie dotychczas zrealizowano/wykonano:1. Wykupiono na rzecz parków narodowych:185 ha gruntów w Narwiańskim PN i 94 ha w Biebrzańskim PN. Poza tym w ramach projektu realizowane jest działanie koszenia i odkrzaczania łąk. W Drawieńskim PN wykoszono ok 55 ha, w Biebrzańskim PN ok 10 ha, natomiast w Narwiańskim PN wszystkie grunty zostały wydzierżawione i wykaszanie odbywa się na podstawie umów dzierżawnych.
2. Usunięto ponad 700 norek amerykańskich (310 w Narwiański PN, 77 w Biebrzańskim PN, 51 w Drawieńskim PN, 219 w PN Ujście Warty i 45 w Słowińskim PN) oraz 123 szopy pracze w PN Ujście Warty.
3. Na terenie wszystkich parków realizowany jest monitoring skuteczności usuwania drapieżników. Działanie to jest prowadzone z wykorzystaniem pływających tratw w celu rejestracji tropów drapieżników.
Badania przeprowadzone w latach 2011-2013 wykazują w większości parków silną tendencją spadkową udziału tratw odwiedzanych przez drapieżniki. Na przykład w NPN zaobserwowano spadek liczby tratw odwiedzanych przez norki nawet o ponad połowę z roku 2012 na 2013 (61% do 25%).
4. W ramach monitoringu kolonizacji Parku Narodowego Ujście Warty przez szopy pracze, 7 osobnikom nałożono obroże z nadajnikami GPS/GSM. Działanie to ma na celu
określenie stopnia dyspersji gatunku na nowe obszary, wyznaczenie optymalnych dla szopa siedlisk i używanych korytarzy ekologicznych, co przyczyni się do zwiększenia szans na skuteczne ograniczenie jego liczebności.
5. Ograniczenie drapieżnikom lądowym dostępu do lęgów:
- Zamontowano budki lęgowe z zabezpieczeniami przeciwko drapieżnikom lądowym: 200 w Drawieńskim PN i 30 w PN Ujście Warty.
- Co roku w Biebrzańskim PN instalowane są ogrodzenia elektryczne wokół lądowych kolonii lęgowych. Każdego roku grodzono około 3 hektarów lęgowisk.
6. Od roku 2012 realizowany jest monitoring wpływu prowadzonych działań na ptaki wodno- błotne:
- monitoring liczby oraz liczebności gatunków lęgowych w każdym z parków
- monitoring sukcesu gniazdowego
Dotychczasowe obserwacje wykazały, że prowadzone działania pozytywnie wpływają na populacje ptaków w parkach. Odnotowano wzrost wielkości zespołów awifauny między innymi w PN Ujście Warty. Poza tym od czasu wdrożenia projektu znacznie zwiększył się średni sukcesu gniazdowy ptaków. Na przykład w BbPN wzrósł z 52% w roku 2013 do 72% w 2013!.
7. Wpływ lokalizacji ferm norki amerykańskiej i uciekinierów z ferm na liczebność wolno-żyjącej populacji norki.
- Zebrano 702 próby do badań genetycznych. Analizy materiału są w toku.
- Zebrano informacje o lokalizacjach i wielkości ferm w całym kraju
- Analizie poddano relację ilości i wielkości ferm z ilością odnotowanych osobników fermowych na obszarach chronionych.
8. Promocja i edukacja:
- każdego roku wydawane są kalendarze zawierające informacje o ptakach i szkodach powodowanych przez gatunki inwazyjne (dotychczas 3 kalendarze w nakładzie 3000 sztuk)
- wydano folder opisujący działania projektu (nakład 3000 sztuk)
- zamontowano 30 tablic informujących o działaniach projektu: 24 duże na terenie parków narodowych uczestniczących w projekcie, 6 w siedzibach wszystkich beneficjentów
- Zorganizowano 4 jednodniowe seminaria pt. „Problemy ochrony ptaków wodno-błotnych i ich siedlisk”. Spotkania były nastawione na przedyskutowanie dotychczasowych osiągnięć ale również problemów związanych z ochroną przyrody. Dodatkowo pozwoliły zgromadzić osoby w różny sposób związane z ochroną przyrody (m. in. leśników, naukowców, przedstawicieli RDOŚ, WFOŚiGW, lokalnych władz, myśliwych). Piąte seminarium, podsumowujące projekt jest planowane na wrzesień 2014 roku.
- W dniach 7-10 maja 2014 odbyła się międzynarodowa konferencja „Znaczenie gatunków inwazyjnych dla ochrony ptaków wodnych i ich siedlisk”. Uczestniczyli w niej przedstawiciele jednostek rządowych, parków narodowych, instytucji naukowych i organizacji pozarządowych z Polski, Niemiec, Szwecji, Węgier, Finlandii, Czech oraz Hiszpanii.
- W roku 2014 we wszystkich parkach uczestniczących w projekcie organizowane są pikniki edukacyjne. Ich celem jest uświadomienie społeczeństwa o zagrożeniach jakie stanowią gatunki inwazyjne dla rodzimego ekosystemu. Edukujemy między innymi przez gry i zabawy, pokazy filmów, warsztaty oraz wycieczki terenowe. Dotychczas pikniki odbyły się w czterech parkach: Ujście Warty, Biebrzańskim, Drawieńskim i Słowińskim.
- Wydana została broszura szczegółowo opisująca założenia projektu i dotychczasowe osiągnięcia, oraz przedstawiająca wszystkich beneficjentów (nakład 20 000 egzemplarzy).