O Instytucie

Instytut Biologii Ssaków PAN ma swoją siedzibę w Białowieży, w centralnej części ostatniego naturalnego lasu niżowego Europy – Puszczy Białowieskiej. Posiada warunki niezbędne do realizacji zaawansowanych badań naukowych i przedsięwzięć edukacyjnych – zaangażowany zespół, nowoczesny budynek z dobrze wyposażonymi laboratoriami naukowymi oraz bliskość wyjątkowego obszaru badawczego – Białowieskiego Parku Narodowego (Rezerwatu Biosfery UNESCO i Obiektu Światowego Dziedzictwo Ludzkości).

IBS PAN zatrudnia około 60 osób – naukowców, doktorantów i wykwalifikowanych pracowników technicznych i administracyjnych.

Od 2002 roku Instytut dysponuje przestronnym budynkiem laboratoryjno-biurowym wyposażonym w salę konferencyjną na 100 osób, salę seminaryjną i dużą pracownię dla studentów. W Instytucie funkcjonują specjalistyczne pracownie naukowe: genetyczna, ekofizjologiczna, GIS oraz analiz krwi.

W obrębie Instytutu funkcjonują 4 zakłady:

1. Zakład Genetyki i Ewolucji
2. Zakład Biogeografii
3. Zakład Ekologii Behawioralnej i Ekofizjologii
4. Zakład Ekologii Populacji

 

 

Instytut prowadzi Naukową Kolekcję Zoologiczną liczącą blisko 190 000 eksponatów, w tym 1 300 czaszek żubra. Zbiory te są udostępniane do badań instytucjom naukowym z kraju i zagranicy oraz wykorzystywane w działaniach edukacyjnych. Instytut posiada również Bank materiału genetycznego ssaków obejmujący ponad 20 tys. prób tkanek ponad 40 gatunków ssaków.

Biblioteka Instytutu jest jedną z największych bibliotek przyrodniczych w Polsce. Oferuje 900 tytułów czasopism naukowych i około 9 000 książek. W zbiorach znajduje się bogate piśmiennictwo dotyczące Puszczy Białowieskiej.

Pracownicy Instytutu od początku jego istnienia opublikowali ponad 2 000 publikacji, w tym 52 książki, 300 rozdziałów w książkach, 1 400 artykułów naukowych i ponad 330 popularnonaukowych.

W ramach działalności statutowej oraz krajowych i międzynarodowych projektów badawczych Instytut prowadzi badania w zakresie morfologii, taksonomii, systematyki, ewolucji, genetyki populacji, etologii i ekologii ssaków.

Zadania badawcze realizowane w Instytucie obejmują:

1)   Adaptacje kręgowców do zmian klimatycznych i środowiskowych.

Tematyka badawcza koncentruje się wokół współzależności między ewolucją cech morfologicznych i fizjologicznych oraz ich konsekwencji dla historii życiowych i plastyczności behawioralnej zwierząt oraz dynamiki liczebności populacji. Badania obejmują ponadto przystosowania sensoryczne ssaków do środowiska, a także strategie łowieckie i zachowania migracyjne. Badania mają znaczenie m.in. w kontekście zmian klimatu czy fluktuacji zasobów oraz mają zastosowanie w ochronie gatunkowej i zarządzaniu populacjami ssaków, w tym populacjami gatunków inwazyjnych.

2)   Zmienność genetyczna i morfologiczna ssaków.

Badania koncentrują się na wybranych aspektach zmienności genetycznej w populacjach ssaków, filogeografii, a także roli mechanizmów izolujących w różnicowaniu się gatunków oraz morfologicznej zmienności uzębienia ssaków drapieżnych. Obiektem badań są zarówno drobne gryzonie, jak i duże ssaki, szczególnie żubr.

3)   Ekologia, ochrona i zarządzanie populacjami ssaków.

Tematyka badań obejmuje zagadnienia dotyczące oddziaływań między dużymi ssakami kopytnymi i drapieżnymi oraz środowiskiem, identyfikacja czynników i mechanizmów kształtujących dynamikę i rozmieszczenie populacji, a także wykorzystanie zdobytej wiedzy do wypracowania naukowych podstaw ochrony i zarządzania populacjami dużych ssaków. Badania dotyczą sposobu użytkowania przestrzeni, zależności drapieżnik-ofiara, w tym w szczególności mechanizmy bezpośredniego i pośredniego wpływu dużych ssaków drapieżnych na populacje ssaków kopytnych oraz wpływ czynników biotycznych i abiotycznych na strukturę genetyczną populacji. Zakład prowadzi badania nad wzorcami użytkowania środowisk i strategiami żerowania dużych ssaków kopytnych oraz historią ewolucyjna żubra.

4)   Bioróżnorodność ekosystemów i zespołów zwierząt w skali lokalnej i geograficznej.

Badania obejmują procesy i wzorce ekologiczne w dużej skali przestrzennej i/lub długiej skali czasowej w szczególności: (1) znaczenie historycznych i współczesnych czynników ekologicznych i oddziaływań środowiskowych w kształtowaniu obecnego obrazu wielkoskalowego zróżnicowania genetycznego populacji ssaków; (2) rola produktywności środowiska i pokarmu oraz drapieżnictwa i innych czynników śmiertelności w kształtowaniu dynamiki liczebności, zagęszczenia populacji i wskaźników rozrodu ssaków; (3) biogeograficzne wzorce zmienności relacji drapieżnik – ofiara; oraz (4) wpływ dużych roślinożerców – na tle innych czynników – na odnowienie i strukturę lasów Puszczy Białowieskiej. Obiektami badań są ssaki kopytne, gryzonie, i drapieżniki.

Instytut realizuje projekty finansowane przez programy ramowe Unii Europejskiej oraz fundusze LIFE+, Leonardo, Euronatur i inne. W latach 2003-2016 IBS PAN realizował 6 projektów unijnych w ramach programów ramowych 5-7. Realizacja projektów unijnych umożliwiła rozwój współpracy z wiodącymi ośrodkami naukowymi na całym świecie. Obecnie Instytut aktywnie współpracuje z prawie 50 jednostkami naukowymi z 29 krajów świata, prowadząc wspólne projekty badawcze, konferencje, seminaria, organizując wymianę naukową oraz szkolenia pracowników.

Instytut Biologii Ssaków PAN jest uznanym ośrodkiem edukacyjnym w zakresie ekologii i bioróżnorodności, posiadającym doświadczenie w organizacji zajęć dla polskich i zagranicznych studentów oraz młodych naukowców. Jako Centrum Doskonałości Unii Europejskiej, Instytut organizuje Letnie Szkoły Ekologii i Bioróżnorodności oraz długookresowe szkolenia dla studentów z krajów Unii Europejskiej.

Instytut organizuje międzynarodowe konferencje i warsztaty naukowe. Pracownicy Instytutu przygotowują również ekspertyzy i opinie dla instytucji europejskich, państwowych oraz organizacji pozarządowych. Instytut popularyzuje naukę poprzez prezentowanie technik badawczych oraz wykłady dotyczące ekologii i ochrony ssaków dla studentów, uczniów, nauczycieli, przewodników turystycznych i różnych grup zawodowych.

Instytut Biologii Ssaków PAN we współpracy z wydawnictwem Springer wydaje międzynarodowe czasopismo naukowe w języku angielskim Mammal Research poświęcone wszystkim aspektom biologii ssaków. Współczynnik cytowań Mammal Research systematycznie rośnie i w 2014 r. wynosił 1,2.

Instytut wydaje także książki naukowe i popularno-naukowe dotyczące ekologii i ewolucji ssaków oraz wpływu człowieka na środowisko. Działalność popularyzatorska Instytutu skierowana jest również do młodszego pokolenia – służą temu komiksy edukacyjne, książeczki dla dzieci i konspekty zajęć lekcyjnych dla nauczycieli.

Instytut angażuje się w działalność na rzecz ochrony przyrody. Jednym z priorytetów tych działań pozostaje wypracowanie modelu skutecznego zarządzania obszarem Puszczy Białowieskiej zapewniającego jej pełną ochronę. Pracownicy Instytutu opracowali też strategie ochrony wielu zagrożonych i rzadkich gatunków zwierząt i operaty ochrony Białowieskiego Parku Narodowego, a także realizowali projekty z zakresu ochrony przyrody finansowane przez unijny program LIFE, mające na celu wdrażanie działań dotyczących ochrony żubra oraz ptaków wodno-błotnych.

Pracownicy Instytutu opracowali koncepcję sieci korytarzy ekologicznych w Polsce, która stanowi obecnie ważny element służący do sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego kraju uwzględniających potrzeby ochrony przyrody.

W 2010 roku IBS PAN powołał Podlaskie Regionalne Forum Wymiany Wiedzy o Środowisku (PREFEKT), w którym uczestniczyło ponad 80 organizacji i instytucji z regionu. Jest to platforma współpracy, dzięki której osiągnięcia nauki są przekazywane z sektora naukowo-badawczego do różnych grup zawodowych i społecznych.