Krajobraz strachu w lasach: wpływ martwego drewna i wilków na odnowienie gatunków drzew o zróżnicowanej jakości pokarmowej

Cel badań

Celem niniejszego projektu jest zbadanie jaki jest pośredni wpływ dużych drapieżników (wilków) na regenerację różnych gatunków drzew poprzez zmianę zachowań żerowych ssaków kopytnych (szczególnie jelenia europejskiego) w Puszczy Białowieskiej (Polska). Poprzednie badania w tej dziedzinie wykazały, że duże, powalone drzewa mogą skutecznie ograniczać widoczność i utrudniać potencjalną ucieczkę i dlatego są postrzegane przez ssaki kopytne jako obszary ryzykowne. Będziemy badać długoterminowy wpływ powalonych drzew na regenerację preferowanych i mniej preferowanych gatunków drzew, w granicachcentrów wilczych areałów (ang. core areas) oraz poza nimi. Stawiamy hipotezę, że łączny wpływ dużych, powalonych drzew i wysokiego prawdopodobieństwa kontaktu z drapieżnikiem na regenerację drzew zależy od jakości pokarmowej docelowych gatunków drzew: wysoce preferowane gatunki będą najbardziej korzystać na połączonym działaniu ochronnym powalonych drzew i drapieżników, podczas gdy gatunki o niskiej jakości pokarmowej będą w stanie skutecznie odnawiać się bez tego ochronnego wpływu.

Metoda badawcza

Badania będą prowadzone w polskiej części Puszczy Białowieskiej (ok. 600 km2), w której obecna jest zarówno pełna gildia pięciu gatunków ssaków kopytnych (jeleń europejski, dzik, żubr europejski, łoś i sarna) jak i ich naturalnie występujące drapieżniki (wilk i ryś). Zastosujemy połączenie szeregu opisowych i doświadczalnych badań terenowych w celu zweryfikowania postawionych hipotez. Przeprowadzimy inwentaryzację na transektach, w granicach centrów wilczych areałów oraz poza nimi, w celu oceny przeżywalności, wzrostu i intensywności żerowania na pędach naturalnie odnawiających się podrostów drzew oraz porównamy rozwój gatunków drzew o wysokiej jakości pokarmowej (np. Carpinus betulus, Tilia cordata, Acer platanoides) i gatunków o mniejszej jakości pokarmowej (np. Pinus sylvestris, Picea abies,Alnus glutinosa), a także określimy ich związek z powalonymi drzewami. Porównanie podrostów drzew w granicy (<2m) i ponad (>2m) linią żerowania głównego ssaka kopytnego (jeleń europejski) pokaże, które gatunki drzew są najintensywniej użytkowane przez kopytne a które mogą się bez przeszkód regenerować.

Dodatkowo, przeprowadzając szczegółowe pomiary (jak wyżej) na powierzchniach badawczych znajdujących się w różnych odległościach od powalonych drzew, określony zostanie zasięg oddziaływania dużych, powalonych drzew na regenerację drzewostanu. Ponadto, przeprowadzimy eksperyment wielkoobszarowy, w którym zasadzimy młode drzewka ośmiu różnych gatunków, od gatunków najbardziej preferowanych przez jelenia europejskiego do tych preferowanych najmniej. Powierzchnie eksperymentalne zostaną ustanowione w gradiencie odległości od centrów wilczych areałów. Na połowie powierzchni eksperymentalnych zostanie dodatkowo zainstalowana przeszkoda blokująca widok i tworząca fizyczną barierę symulującą wpływ powalonego drzewa. Zostaną dokonane szczegółowe pomiary drzew, a fotopułapki dostarczą danych na temat współczynnika odwiedzin gatunków kopytnych i ich zachowania. Eksperyment ten ma na celu zbadanie współdziałania wpływu powalonych drzew i obecności wilków na intensywność żerowania na pędach i wzrost gatunków drzew w zależności od stopnia ich preferencji przez jelenia europejskiego.

Dodatkowo, w celu sprawdzenia czy badane mechanizmy funkcjonują także w innych ekosystemach leśnych Europy, planujemy przeprowadzenie dwóch pilotażowych eksperymentów: 1) w intensywnie użytkowanych (gospodarka leśna, łowiectwo) lasach w Szwecji sprawdzimy czy obecność wilków wpływa na intensywność żerowania ssaków kopytnych na uprawach leśnych 2) w Holandii, w ekosystemie leśnym pozbawionym dużych drapieżników, sprawdzimy czy jelenie nadal postrzegają duże powalone drzewa jako istotny czynnik ryzyka.